Zainteresowanie migracjami z Polski do Niemiec na gruncie nauki jest zjawiskiem tak starym jak i same migracje. Różnymi aspektami związanymi z wychodźstwem i obecnością migrantów z Polski w Niemczech – rozumianych w projekcie szeroko i inkluzywnie jako obywatele Polski mieszkający w RFN, obywatele niemieccy polskiego pochodzenia oraz osoby niemieckiego pochodzenia identyfikujące się z polską kulturą i językiem – zajmowali się badacze polscy i niemieccy. U źródeł tego zainteresowania leżał fakt, że migracje z Polski do Niemiec miały ogromne znaczenie zarówno dla społeczeństwa wysyłającego jak i przyjmującego. Chociaż możemy mówić o bogactwie badań i literatury na ten temat to jednocześnie usprawiedliwione wydaje się stwierdzenie, iż polskie migracje do Niemiec jako przedmiot refleksji migrantologów ciągle wymagają dalszych dociekań. Jednym z obszarów, które wymagają rozwinięcia jest kultura.
Problem uczestnictwa i aktywności kulturalnej emigrantów jest bez wątpienia szczególnym przedmiotem dociekań. Mamy tu bowiem do czynienia z sytuacją interakcji między kulturą rodzimą, dominującą kulturą społeczeństwa przyjmującego oraz „kulturą imigracyjną” – obejmującą zarówno kulturę wytwarzaną przez przedstawicieli danej grupy migracyjnej jak i szeroko rozumianą „ethnospace” wytwarzanej przez ogół imigrantów mieszkających w danym kraju przyjmującym.
Choć problem uczestnictwa w kulturze – zarówno w znaczeniu partycypacji w kulturze jak i aktywnego jej współtworzenia powinien być centralny z punktu widzenia badań migracyjnych – choćby ze względu na proces przekształceń tożsamości narodowej i etnicznej to nie jest szczególnie dobrze opisany w literaturze. Co prawda samo pojęcie kultury często pojawia się w literaturze z zakresu nauk humanistycznych i społecznych dotyczącej migracji to jednak zazwyczaj w ograniczonym zakresie kontekstów. W pracach omawiających tę problematykę[1] można zauważyć, że o ile poruszane są takie problemy jak: kultura migracji, polityka kulturalna (integracja), adaptacja kulturalna emigrantów[2], obecność migracji w kulturze[3], czy wpływ kultury – zarówno społeczeństwa wysyłającego jak i przyjmującego – na tożsamość migrantów[4], to sam problem uczestnictwa w kulturze czy wytwarzania kultury przez emigrantów nie jest w zasadzie szerzej analizowany.
Również w odniesieniu do migrantów z Polski w Niemczech brak jest przekrojowych badań opisujących stan i przekształcenia polskiej kultury w Niemczech, szczególnie zaś uczestnictwa tamtejszych migrantów w kulturze: niemieckiej, polskiej czy imigracyjnej[5]. O ile kwestie cząstkowe takie jak tożsamość Polaków mieszkających w RFN[6], kulturalny profil organizacji polskich działających w Niemczech[7], polskie media i wydawnictwa[8], kwestie języka polskich migrantów[9] czy problem integracji[10] były opisywane to brak jest badań oraz literatury, które w sposób pełny opisywałyby uczestnictwo kulturalne mieszkających w Niemczech migrantów z Polski. Stanowią oni przecież nie tylko jedną z największych polskich grup emigracyjnych, ale także jedną z bardziej interesujących ze względu na długą historię procesów migracyjnych oraz ich złożoność (wielość fal migracyjnych na przestrzeni ostatnich 200 lat, w tym także tzw. wysiedleńców, którzy mimo deklaracji co do niemieckiej narodowości utrzymują kontakt z polską kulturą, językiem, a w niektórych przypadkach także tożsamością).
[1] Por. choćby R. Cohen, G. Jonsson (red.), Migration and Culture, Edward Elgar, Cheltenham, 2011; czy J.E. Zamojski (red.), Migracje i kultura. Migracje i społeczeństwo 11, IH PAN, Warszawa 2006.
[2] W. Schiffauer, Migration und kulturelle Differenz. Berlin, Ausländerbeauftragte des Senats, 2003; T. Gross, Kulturelle Herausforderungen in der Einwanderungsgesellschaft, w: Jahrbuch für Kulturpolitik 2002/2003, Essen: Klartext 2003.
[3] C. Chiellino (red.): Interkulturelle Literatur in Deutschland. Stuttgart 2000
[4] A. Fortier, Migrant Belongings: Memory, Space, Identity, Berg, Oxford 2000; A. Grzymała-Kazłowska Od tożsamości i integracji do społecznego zakotwiczenia – propozycja nowej koncepcji teoretycznej, CMR Working Paper, Nr 64(122), Warszawa 2013..
[5] por. M. Nowosielski, Polacy w Niemczech Stan i perspektywy badań, „Przegląd Zachodni”, nr 3/2012.
[6] Np. K. Wóycicki, Poczucie tożsamości i więź grupowa osób polskojęzycznych, w: A. Wolff-Powęska, E. Schulz (red.), Być Polakiem w Niemczech, Poznań 2000; E. Morawska, E., National identities of Polish (im)migrants in Berlin, Germany: four varieties, their correlates and implications, w: W. Spohn, A. Triandafyllidou (red.) Europeanisation, National Identities and Migration: Changes in Boundary Constructions Between Western and Eastern Europe, London 2003.
[7] M. Nowosielski, Profil działalności polskich organizacji w Niemczech, „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny” nr 3/2011; S. Nagel, Zwischen zwei Welten. Kulturelle Strukturen der polnischsprachigen Bevölkerung in Deutschland, ifa//Dokumente/1/2009, Stuttgart 2009.
[8] M. Kalczyńska, L.Paszek, Niemieckie polonica prasowe: (ostatnie dwudziestolecie XX wieku), Opole 2004; A. Łakomy, Polska książka na obczyźnie. Niemcy Zachodnie (1945-1950), Warszawa 2011; E. Morawska, The Recognition Politics of Polish Radio MultiKulti in Berlin, „Journal of Ethnic and Migration Studies” nr 8/2008.
[9] M. Warchoł-Schlottmann, Język polski w Niemczech – perspektywy zachowania języka etnicznego u najnowszej emigracji, „Przegląd Polonijny” nr 3/1996; M.T. Michalewska, Polszczyzna osób bilingwalnych w Zagłębiu Ruhry w sytuacji oficjalnej, Kraków 1991.
[10] K. Blumberg-Stankiewicz, Migranten aus Polen. Die Folgen der Aussiedlerkate-gorisierung im Schatten der deutschen Einwanderungs- und Integrationspolitik, Saarbrücken, 2007, Praca dyplomowa.